शाळेची बस निघून गेली आणि तिच्या बरोबर घाईत असणारे पालक पण निघून गेले. आता वर्गात १०-१५ निवडक पालक आणि समोर त्यांच्या शंकांचे निराकरण करणारा शिक्षक वर्ग इतकेच जण होते. एक एक पालक आपापल्या मुलांच्या प्रगतीच्या अनुषंगाने त्यांच्या शंका विचारत होते पण शेवटी सूर तक्रारीचाच असायचा. पालकांचे संदर्भ आणि त्यावर शिक्षकांचे निरुपण उत्तम चालले होते. पालक आणि शिक्षकांचे संवाद ऐकल्यावर वाटलं की सगळी कडे चित्र जवळ जवळ सारखंच आहे. काही पालक विशेषतः “मातृ”खाते चेहेऱ्यावरूनच त्रस्त वाटत होतं आणि “पितृ”खाते पिडीत(मुलांना आणले नव्हते नाहीतर ते निश्चित शोषित वाटले असते). व्यक्ती, प्रकृती हाच काय तो फरक. सगळ्या शिक्षिका एखाद्या मानसोपचार तज्ञ असल्या प्रमाणे समुपदेशन करत होत्या. मुलं खात पीत नाहीत, ऐकत नाहीत, हट्ट करतात, लक्ष देत नाहीत असे सर्वांगीण प्रश्न होते. आता यात त्या गुरुमाउली काय करणार हा माझ्यासाठी एक अभेद्य प्रश्न होता. काही आशयपूर्ण आणि काही निरर्थक प्रश्नांनी माझी मात्र करमणूक होत होती. एकूण काय तर कुटुंबामध्ये कसलाच समन्वय नाही, संवाद नाही. चालू होती ती निव्वळ ओढाताण आणि परिस्थितीशी जुळवून घेण्यासाठीची खेचा खेच. विचारात गढून गेलेल्या माझ्या मेंदूने मझ्यातला युरेका जागवला आणि मी कोण आहे कुठे आहे आजूबाजूला काय चालू आहे याचा विचार न करता दोन्ही हातानी टाळी वाजवली. आरती करताना देखील माझ्या टाळीचा आवाज माझ्या व्यतिरिक्त कोणालाच ऐकायला जात नाही पण नेमका त्या वेळी मात्र जोरदार आवाज झाला आणि परत एकदा उपस्थितांच्या नजरेच्या केंद्रस्थानी मी होतो.
“Do you want to say something? You don’t need to clap, just raise your hand” असं कुठल्या तरी बाई म्हणाल्या. पुढे किती तरी वेळ माझे कान फक्त उघडे होते आणि डोकं खाली करून बसलो होतो. काही असेही होते ज्यांना आपल्या मुलाची प्रगती/अधोगती जाणून घ्यायची इच्छा होती. त्यांच्या शंकांचे निरसन झाल्यावर शिक्षकवर्गाचे आभार मानून ते निघून गेले. आता मागे राहिलो आम्ही आणि अजून काही टाळकी. माझ्या बायकोने तिच्या पर्स मधून एक मोठा कागद काढला. त्यावर बरेच प्रश्न लिहिलेले होते.बायको नुसती नट्टापट्टा न करता पूर्ण तयारीनिशी आलेली बघून मी अगदी सदगदित झालो. मी म्हटलं “मी पण दिले असते २-४ प्रश्न”. ठसक्यात उत्तर आले. “मला माहित आहे तुझे प्रश्न काय लेव्हलचे असू शकतील. मी सगळेच यात कव्हर केले आहेत.” मी परत प्रश्न विचारण्याच्या उद्देशाने हात वर केला. तितक्यात त्या सायन्सच्या टीचर कोमोली मुखर्जीनी आम्हालाच विचारले “आर्यांचे पेरेंट्स ना?” आणि जो होवू नव्हे तो गोंधळ झाला, बोटांचे चाळे करत असलेल्या आर्यांच्या हातावर बसणारी चापट माझ्या हातावर बसली. दबक्या आवाजात आर्याला दामटवत असताना बायकोचा नेम आणि टार्गेट दोन्ही चुकले होते. आमची ही धडपड बघून वर्गात खस खस पिकली नसती तरच नवल. आणि त्यातच बायकोच्या चेहेर्यावर “नेहेमीचीच शोभा करून घेता (म्हणून मी तुला कुठे नेत नाही)” असे भाव. इतक्यात तिच्या मुख्य वर्गशिक्षिका म्हणाल्या “तुमची मुलगी अतिशय बडबड करते आणि त्यामुळे इतर मुलांचे लक्ष वेधून घेते. एका जागी शांत पण बसत नाही.” मी सॉलिड खुश इतका कि मी माझ्या चेहेर्यावरचे भाव लपवता लपवू शकलो नाही. … चला, निदान हा गुण तरी बापाच्या गुण(सुत्रातून) आलेला आहे. आणि नेमके उलट भाव माझ्या बायकोच्या चेहेर्यावर. ती काही बोलणार इतक्यात मीच विचारले “पण मग अभ्यासाचे विचारल्यावर उत्तरे देते ना?” पलीकडून उत्तर “हो” आले आणि (आम्ही बसलो होतो तिकडच्या) वातावरणात थोडा गारवा आला. “अहो काय सांगू … ती इतकी गोड बोलते ना … आम्ही घरी गप्पच मारत असतो. फुल धुमाकूळ आणि करमणूक असते …. आमच्या घरात आम्ही तिला FM ची बालवाहिनी म्हणतो …. ह्या ह्या ह्या” या माझ्या वक्तव्याची शिक्षा लगेच मिळाली. परत एकदा कोपर लागले आणि परत एकदा तोच दबका आवाज तिच्या अंतरात्म्याकडून आलेला “आता मिटिंग होई पर्यंत तू काहीच बोलायचे नाहीयेस”. एक भयाण शांतता आणि माझ्या कानात मुलीची कुजबुज “आई जाम भडकली आहे …. बाबा आता तू काहीच बोलू नको”. शक्य तितके करुण भाव चेहेर्यावर आणण्याचा प्रयत्न करत मी पुढील संभाषण ऐकू लागलो.
माझ्या पत्नीने सगळे प्रश्न आणि (कु)शंका एका डायरी मध्ये लिहून आणल्या होत्या त्यातल्या बऱ्याच मुद्द्यांचे निराकरण झाले होते. मुलीची एकंदरीत शिक्षण आणि अवांतर विषयांमधील प्रगती विचारली. त्यांच्या उत्तराने बायकोचे समाधान झाले असणार कारण शेवटी निर्वाणीचा प्रश्न आला “तुम्ही जी शाळेत शिस्त लावता किंवा अभ्यास करून घेता या व्यतिरिक्त आम्हीअजून काही करायला हवय का?” टीचर म्हणाल्या “तिला रोज १५ मिनिटे एका जागी न बोलता न हालचाल करता उभं करा. इथे आम्ही इतक्या लहान मुलांना असे करू शकत नाही” आणि माझ्यातला बाप जागा झाला. “चंचलपणा तिचा स्वभावगुण आहे. वयोमानापरत्वे तो कमी होईल. तिची काही चूक झाली असेल तरीही आम्ही उगीच मारझोड न करता तिला योग्य ती शिक्षा करतो. ती शांत बसत नाही म्हणून मी तिला सक्तीने अजिबात उभी करणार नाही आणि ती जितकी चंचल आहे तितकीच समजूतदार देखील. आमचा धाक, आमची जरब हे केवळ नजर आणि आवाजाने ठेवतो. तिच्या अभ्यासात काही कमी असेल तर जरूर सांगा आमच्या कडून आम्ही योग्य तो प्रयत्न करू. मला एक आठवड्याची मुदत द्या ती वर्गात तास चालू असताना कुणाशीही गप्पा मारणार नाही आणि इतर मुलांचे लक्ष पण वेधून घेणार नाही …. पुढच्या मिटिंगच्या वेळी आपण या वर परत चर्चा करू किंवा आढावा घेऊ .. पण आपण सांगत असलेला उपाय मला मान्य नाही” वर वर वेंधळा बावळट अशी माझी प्रतिमा गेल्या अर्ध्या तासात झाली असल्याने कदाचित अश्या परखड, सडेतोड प्रतिक्रियेची अपेक्षा ना बायको ने केली होती आणि ना ही त्या शिक्षक वर्गाने. मुलगी खुश … बापाने आपली बाजू सांभाळून घेतली म्हणून. तरी देखील मी माझ्या बायको कडे बघण्याचे टाळले फक्त एवढेच जाणवले कि ती हात मात्र झटकत होती. (असणारच ना कारण या वेळी कोपर मारता आले नाही, संभाव्य धोक्याच्या जाणीवेने मीच एका हाताने घट्ट पकडून ठेवले होते.) प्रसंगावधान राखून बायकोने पुढील प्रश्न जास्त वेळ न लावता विचारून घेतले आणि मला काही बोलायची वेळच आली नाही.
(क्रमशः)
अनुविना 